Arkeoloji - Metropolis-Torbalı

Metropolis - Torbalı

Konum ve Tarihçe

Konum: Metropolis, Küçükmenderes havzasındaki verimli topraklarda, bugünkü Torbalı sınırları içindedir. Ephesos (Selçuk), Smyrna (İzmir), Kolophon ve Nif (Kemalpaşa) antik kentleri arasında yer alır.
Tarihçe: İlk yerleşim M.Ö. 3000 yıllarında gerçekleşmiştir ve yöredeki en erken yerleşimdir. Hititler zamanında (M.Ö. 2500) gelişmiş, Lydia zamanında (M.Ö. 7. yy) en parlak dönemini yaşamıştır.
Medeniyetler: Sırasıyla Neolitik, Kalkolitik, Tunç Çağları, Frigya, Lydia, Pers, Roma, Bizans, Selçuklular/Aydınoğulları ve Osmanlı dönemlerini görmüştür.

İsim Kökeni ve Kutsal Alanlar

Anlamı: "Ana Tanrıça Kenti" demektir.
Meter Gallesia: Kentin 5 km kuzeyindeki Uyuzdere mevkiinde, "Meter Gallesia" isimli Ana Tanrıça'nın kutsal mağarası bulunur. Kazılarda çok sayıda pişmiş toprak heykelcik, aşık kemikleri, kandiller ve seramikler bulunmuştur.

Kent Planı ve Yapılar

Metropolis, Pergamon ve Priene gibi araziye uygun teraslı bir şehircilik anlayışıyla planlanmıştır.

Kent Merkezi: Doğudaki yamaçta Stoa, Bouleuterion, Hamam-Gymnasion ve Latrina gibi yapılar bulunur.
Tiyatro: Helenistik dönem özelliği olarak güneye bakan yamaçta, şist ana kaya üzerine kurulmuştur. Alt bölümde 7, üst bölümde 14 "kerkis" (dilim) bulunur ve kapasitesi 3.600 kişidir.
Mozaikli Salon: Tiyatroya bitişik Roma dönemi yapısıdır. Duvarlarında freskler, tabanında mozaikler vardır. Ana mozaikte Dionysos ve Ariadne, yan panelde tiyatro maskları, balık, kuş figürleri betimlenmiştir; bu nedenle bir resepsiyon salonu olduğu düşünülür.
Bouleuterion (Meclis Binası): M.Ö. 2. yüzyıl ortalarında yapılmıştır. 400 kişi kapasiteli, at nalı formunda oturma sıralarına sahiptir. Kareye yakın formdadır. Çok sayıda heykel ve sunak ele geçmiştir. 13. yüzyılda yapılan Bizans kalesi duvarları bu binanın ortasından geçer.
Atriumlu Evler: 2003 yılında ortasında avlu ve havuz bulunan konut yapıları ortaya çıkarılmıştır. Düzenli bir kent planı organziasyonu var.

Antik Dönem'de Anadolu'nun Bölgeleri

Phrygia (Frigya) Bölgesi

Coğrafi Sınırlar ve Yerleşim

Sınırlar: Doğuda Kappadokia/Galatia, güneyde Lykaonia ve Pisidia, batıda Mysia, Lydia ve Karia, kuzeyde Bithynia ve Paphlagonia ile komşudur.
Alt Bölgeler:
- Phrygia Parureios: Güneybatı, Göller Yöresi kuzeyi.
- Phrygia Epiktetos (Küçük Frigya): Kuzeybatı. Kentleri: Aizanoi, Nakoleia, Kotiaion (Kütahya), Dorylaion (Eskişehir).
- Phrygia Prima (Pakatiane): Batı sınırı. Kentleri: Hierapolis, Laodikeia, Kolossai.
- Phrygia Secunda (Saloutaria): Doğu kısmı. Kentleri: Polybotos, Prymnessos.
Coğrafya:

Dağları:

Dindymos (Murat),
Dindymos (Günyüzü),
Signia (Akdağ),
Kadmos (Honaz),
Salbakos (Babadağ),

Ovaları:

Hyrgaleis (Baklan Ovası),
Doiantos (Banaz Ovası),
Kaistros (Akarçay Ovası),

Akarsuları:

Sangarios (Sakarya),
Bathys (Sarısu),
Tembris (Porsuk),
Hermos (Gediz),
Maiandros (B. Menderes)

Göller:

Tatta (Tuz Gölü),
Anaua (Acıgöl)

Kentleri:

Gordion (Yassıhöyük),
Ankyra (Ankara),
Pessinous (Ballıhisar),
Hierapolis (Pamukkale),
Laodikeia (Goncalı/Eskihisar),
Kolossai (Honaz),
Kelainai (Dinar),
Dokimeion (İscehisar),
Amorion (Hisarköy),
Aizanoi (Çavdarhisar),
Kotiaeion (Kütahya),
Dorylaion (Eskişehir /Şarhöyük).

Köken: Phrygia Bölgesi, adını MÖ 1200'lerde Trakya ve Boğazlar üzerinden Anadolu'ya göç eden Thrak boylarından biri olan Brygler'den alır. Illyria'ya yakın bir Makedon ulusu olan Brygler diğer Thrak boylarıyla kitleler halinde Trakya Bölgesi üzerinden Anadolu'ya göç etmiş bir halk olarak tanınmışlardır.

Phrygler genel olarak Asur çivi yazılı belgelerden tanınan bir halk olan Muşkiler; Phryg Kralı Midas ise, yine aynı belgelerdeki Muşki Kralı Mita ile özdeşleştirilmektedir.

Önceleri Propontis'in (Marmara Denizi) güney kıyıları, daha sonra Sangarios (Sakarya Irmağı) yöresinde oturan Phryg boyları MÖ 10. yy'ın başlarında Orta Anadolu'ya varmış, MÖ 9. yy'da Gordion'u güçlü bir kale haline getirmeyi başarmış ve MÖ 8. yy'ın ortalarında güçlü bir devlet kurmayı başarmışlardır.

Phryg Devleti'nin ilk kralı Gordion'a adını vermiş olan Gordios'tur. Ondan sonra ise tahta oğlu Midas geçmiştir.

Midas Dönemi'nde (MÖ 8. yy sonları), etki alanını batıda Ege Denizi kıyılarından Halys'in (Kızılırmak) ötesine taşıyan Phryg Devleti doğuda Urartular, güneyde ise Asurlular ile ilişkiler kurmuştur.

Midas zamanında Kafkasya üzerinden gelen Kimmer saldırılarıyla son bulan Phryg Krallığı bununla birlikte tamamen sona ermemiş, Kimmer saldırılarından kurtulan Phryg kraliyet ailesinin önde gelenleri Yukarı Sakarya Vadisi ile Kızılırmağın doğusundaki Hattuşa ve Pazarlı gibi merkezlere yerleşerek buralarda Pers Kralı Büyük Kyros tarafından Lydia Krallığı’nın egemenliğine son verildiği tarih olan MÖ 546 yılına kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Anadolu’daki Pers egemenliği döneminde Phrygia Bölgesi, Kappadokia, Paphlagonia ve Helles Pontos ile birlikte Büyük Phrygia Satraplığı’na bağlanmıştır.

Bölge MÖ 333 yılında Büyük İskender’in eline geçmiş, Gordion’da kördüğümü bir kılıç darbesi ile çözen İskender inanıldığı gibi dünyanın egemeni olmuştur.

İskender’in ölümünden sonra Phrygia Bölgesi önce Antigonoslar’ın; MÖ 301 yılındaki Ipsos Savaşı’ndan sonra Lysimakhos’un, MÖ 281 yılındaki Kurupedion Savaşı’nı izleyen yılarda ise Seleukoslar’ın eline geçmiştir.

Bölge, MÖ 277 yılında bir Kelt boyu olan ve Anadolu’ya Balkanlar’dan gelen Galatların istilasına sahne olmuştur. Bundan sonra Galatların yerleşmiş oldukları Yukarı Sakarya ve Orta Kızılırmak bölümü zamanla Galatia adıyla anılmaya başlanmıştır.

Bölgede, Tektosaglar, Tolistoboglar ve Trogmiler adlı üç boy şeklinde örgütlenen Galatların Sivrihisar (Pessinus), Ankara (Ankyra) ve Yozgat Büyüknefes (Tavium) merkezleri olmuştur.

Phrygia Bölgesi önce MÖ 228 yılında Bergama Kralı I. Attalos’un egemenliğine girmiş; Bergama Kralı III. Attalos’un MÖ 133 yılındaki ölümünden sonra Pontos Kralı V. Mitridates ile Bithynia Kralı II. Nikomedes arasında paylaşılmıştır. MÖ 116 yılında ise Roma’nın Asia Eyaleti sınırlarına dahil olmuştur.

Galatlar: Hint-Avrupa kökenli olan Galatlar, Orta ve Batı Avrupalı bir halktır. MÖ 5-4. yy’da güneybatı ve orta Almanya’dan başlayarak Fransa, İspanya, İngiltere, Kuzey İtalya ve Balkanlar’a dek yayılmış olan bu halka Yunanlar Galates Romalılar ise Gallus adını vermiştir.

Anayurtlarından yola çıkıp MÖ 278-77’de Anadolu’ya ayak basan bu halk üç boydan oluşmaktaydı: Trokmiler, Tolistoboglar ve Tektosaglar.

MÖ 281’de Balkanlar’a akınlarda bulunan Galatlar, Bithynia Kralı I. Nikomedes (MÖ 279-250) tarafından, kardeşi Zipoites’e karşı yapacağı savaşta kullanılmak üzere Anadolu’ya davet edilmişlerdir.

Bu savaştan sonra Anadolu’ya yayılarak Orta Anadolu’ya yerleştiler. Galatia adını alan bölgeyi kendi aralarında üçe böldüler. Buna göre;

Tektosaglar: Ankyra
Tolistoboglar: Gordion ve Pessinous
Trokmiler ise: Halys Irmağı’nın doğu yakasındaki Tavion yöresine yerleştiler.

Zamanla Küçük Asya'nın özellikle batı bölgelerini etkileri altına alan Galatlar, MÖ 189'da Romalı konsül Manlius tarafından ilk kez yenilgiye uğratıldıktan sonra, MÖ 183'te Pergamon Krallığı'nın egemenliğine girmişlerse de MÖ 167-63 yılları arasında yeniden otonom bir yönetime sahip olmuşlardır.

MÖ 63'te Romalı komutan Pompeius tarafından, Pontus Kralı IV. Mithridates'e karşı elde edilen zaferden sonra ele geçirildi. Pompeius tarafından oluşturulan yeni yönetim sisteminde, Tolistobogların yöneticisi Deiotaros Roma Senatosu tarafından 'kral' unvanı almıştır. Ancak bölge, kralın damadı Brogitariks'in MÖ 53'teki ölümünden sonra Roma'ya bağlı bir uydu krallık haline dönüşmüştür."

Gordion (Yassıhöyük): Galat istilasından önce bölgenin en önemli kentidir. MÖ 3. Bin’den beri yerleşime sahne olan kent MÖ 8. yy’ın ortalarında kurulan Phryg Devleti’nin başkenti olmuştur. Bu tarihten başlayarak görkemli yapılarla donatılmaya başlamıştır. MÖ 7. yy’da Kimmerler tarafından yıkılan kent, MÖ 600’lerde Lydia egemenliğinde bir garnizon bölgesi olmuştur. MÖ 547-333 yılları arasında Pers egemenliğinde kalan kent B. İskender’in meşhur düğümü burada çözmesiyle önce İskender’in daha sonra Hellenistik krallıkların egemenliğinde kalmıştır. Roma İmparatorluk Dönemi’ne dek yerleşime sahne olan kent Augustus Dönemi’nde ise küçük bir köy durumundadır. Günümüzde en dikkat çekici Phryg anıtları arasında megaronlardan oluşmuş citadel, kral ve prenslere ait tümülüs tipinde mezar anıtlarıdır.

Phryglerde inhumasyon ve kremasyon olmak üzere iki tip ölü gömme geleneği uygulanmıştır. Phryg soyluları, ya tümülüs mezarlara ya da kayalara oyulmuş oda mezarlara gömülmekteydi. Tümülüs mezarlar, Anadolu’da daha önce görülmediği için, bu uygulamanın Phrygler tarafından Avrupa’daki memleketlerinden getirildiği düşünülmektedir. Bu tip mezarlar, Doğu Avrupa ile Karadeniz’in kuzey ve doğusundaki topraklarda en azından MÖ 2. Binyıl’dan beri ortak bir özellik olarak bilinmektedir. Tek kişilik ve bir defa kullanılan tümülüs mezarlarda mezar odası ahşaptan bazen de basit bir çukur şeklinde yapılmıştır. Ölü ve mezar hediyeleri oda içine yerleştirildikten sonra odanın tavanı örtülüp üzerine toprak, nadir olarak da küçük taşlar yığılmıştır. Tümülüs mezarlar en yoğun başkent Gordion’da bulunmuştur. Bunlar içinde en görkemlisi son yıllarda ilk kral Gordios’a ait olduğu düşünülen, 300 m çapında 53 m yüksekliğindeki Büyük Tümülüs’tür.

Ankaradan Phryg Kybele kabartması MÖ 6.yy'ın 2. yarısı

Ankyra (Ankara): Gordion’un doğusunda, aynen Gordion gibi MÖ 277 yılında Galatia Bölgesi’ne dahil olacak olan Ankyra’nın da önceleri önemli bir Phryg yerleşmesi olduğu bilinmektedir. Pausanias gibi bazı yazarlar ise kentin Midas tarafından kurulduğunu bildirmektedir.

Ankara sınırları içinde bulunan yirmiyi aşkın tümülüs kentin o dönemdeki tarihi hakkında bilgiler sunmaktadır. Kent, Phryglerden sonra MÖ 3. yy’ın ikinci yarısından itibaren Galatların egemenliğine girmiş ve Strabon’a göre önce Galat kabilelerinden Tektosagların önemli bir kalesi, daha sonra kral Amyntas döneminde (MÖ 31-25) başkent durumuna gelmiştir.

Kral Amyntas’ın MÖ 25’deki ölümünden sonra güç dengeleri değişmiş ve doğudaki Roma toprakları Parth akınlarına açık konuma gelmiştir. Değişen bu dengeler üzerine Augustus hızla Amyntas’ın eski krallığının topraklarına gelmiş ve Ankyra’yı imparatorluğun Galatia Eyaleti’ne başkent yapmıştır.

Augustus Tapınağı

yazıt

Augustus'un MS 14 yılındaki ölümünden sonra imparator Tiberius, Res Gestae’ın kopyalarını imparatorlar kültüyle ilişkili anıtların üzerinde sergilenmeleri amacıyla Galatia eyaletine göndermiştir. Günümüze ulaşan üç kopyadan en iyi korunanı, yazıtın Ankyra’daki Augustus ve Dea Roma Tapınağı duvarları üzerinde sergilenen Yunanca ve Latince versiyonudur.

Yazıtın aynı zamanda bir Latince kopyası Pisidia Antiokheiası’nda (modern Yalvaç), bir Yunanca kopyası da Apollonia’da (modern Uluborlu) bulunmaktadır."

Afyon-İhsaniye ilçesine 12 km. uzaklıktaki Döğer kasabası Phrygler döneminden beri yerleşim yeri olarak kullanılmıştır.

Aslankaya, Kapıkaya I ve II, Tanrıça Kibele adına yapılmış açık hava tapınağı özelliğinde MÖ 7. yüzyılda inşa edilmiş kaya anıtlarıdır.

Epifani: Tanrının belirmesi, ortaya çıkması.

Eskişehir, Midas Anıtı

Eskişehir'in 66 km uzağındaki Yazılıkaya (Midas) Anıtı. Tanrıça Kibele adına yapılmış açık hava alanı özelliğinde MÖ 7-6. yy'da inşa edilmiş anıt, yazıtın bildirdiğine göre Arkias oğlu Ates tarafından Midas'a adanmıştır.

Afyon, Midas'ın Tahtı

Pessinous / Pessinus (Ballıhisar):

Gordion ve Ankyra gibi Galat istilasından sonra Galatia Bölgesi içinde kalmıştır ve yine kral Midas tarafından kurulduğuna inanılmaktadır.
Burası Mater Dindymene, Magna Mater, Mater Kubile, Agdistis ya da Agdistis Dindymene denen Phryg ana tanrıçasının kutsal kenti olarak ün yapmıştır. Kutsal kentin, hem ticari hem dini hayatı ana tanrıça kültü içinde görevli rahipler tarafından yürütülmektedir. Burası aynı zamanda tanrıça ile genç sevgilisi Attis onuruna düzenlenen törenlere de ev sahipliği yapmaktadır.
Ana tanrıçanın tapınağındaki, tanrıçayı simgeleyen siyah meteorik taş, Romalılar'ın Kartaca'ya verdiği mücadeleler sırasında (MÖ 205) Pergamon Kralı I. Attalos tarafından Roma'ya taşınmıştır. Ancak bu durum bile kente yapılan ziyaretlerin azalmasına neden olmamıştır.

Tapınak-tiyatro yapısı

Pessinous kenti kalıntılarının en ilginci, kentin güneyindeki tapınak-tiyatro olarak tanımlanan yapıdır. İmparator Tiberius Dönemi'nde (MS 32) inşa edilen yapı kompleksi, peripteros planlı bir tapınak ve tiyatroya benzeyen anıtsal bir merdiven ve sütunlu bir avludan oluşmaktadır. Korinth düzenindeki tapınağın imparator kültü için bir sebasteion olarak inşa edildiği; tapınağın batı kısa cephesindeki tiyatroya benzer bölümün ise imparator kültü ile ilgili törenler sırasında kullanıldığı düşünülmektedir.

Aizanoi (Çavdarhisar):

Aizanoi ismi, Zeus'un kızı su perisi Erato ile Arkadialı Kral Arkas'ın oğlundan gelmektedir. Aizanoi MÖ 2-1. yy'larda kurulmuş bir kent olup rahiplerce yönetilmekteydi. Aizanoi, Frigya'ya ait Aizanitis'in başkentidir. Aizanoi'nin Roma öncesi dönemine ait çok az bilgi vardır. Bölgedeki erken dönem yerleşimin M.Ö.3. bin yıla kadar gittiği bilinir. Aizanoi, Zeus Tapınağı, Stadyum-Tiyatro kompleksi ve Macellum ile Roma döneminin en önemli kentlerinden biridir.

Zeus Tapınağı

Zeus Tapınağı: Etrafı sütunlu galerilerle çevrili 130x112 m. boyutlarındaki alanın ortasında, bir podyum üzerine kuruludur. 8x15 ölçülerindedir. Phryg tanrıçası Meter Steunene'ye adanmış olan yer altı cellasına inen ve çatıya ulaşan bir merdiveni bulunmaktadır. Anadolu'daki en iyi koruna gelmiş İon düzenindeki tapınaklardan biri olan yapının bezemelerinden özellikle akroterleri ilgi çekicidir.

Naos'un altındaki tonozlu yapı

kurban çukuru

Kazılarda ele geçen pişmiş toprak kült figürinleri, burayı M.Ö. 1. yüzyıl ile M.S. 2. yüzyıl arasına tarihlemektedir. Mağaranın üst tarafında basamaklı bir kaya tahtı görülür. Bu tip kutsal alanlara Phrygia'nın kırsal kesimlerinde rastlanır. Bu da Meter Steunene kutsal alanının M.Ö. 1. yüzyıldan çok önceleri bile kullanıldığını gösterir. Kaya kesintisinin üstünde taşlardan örülmüş yuvarlak iki kurban çukuru (bothros) da kutsal alanın daha erken dönemine ait olabilir. Burada, halkın inancına göre kaya oluşumlarında yaşadığına inanılan, dağların ve doğanın hakimi, Anadolu'nun ana tanrıçasına adaklarda bulunuyorlardı.

Aizanoi Stadyum-tiyatro kompleksi

Stadyum-tiyatro kompleksi:

Aizanoi'deki stadyum-tiyatro kombinasyonunun benzeri yoktur. Stadyumun tiyatroya bakan cephesi mermer kaplı bir duvarla sınırlıdır. Bu, aynı zamanda tiyatro sahnesinin de arka tarafının kaplamasıdır. Sahne binasını süsleyen özenle yapılmış mermer mimarideki bezemeler üzerine yapılan araştırmalar, yapının önce tek kat olduğunu ortaya koymuştur. Daha sonra stadyum genişletilirken buraya da ikinci bir kat eklenmiştir.

Hierapolis (Pamukkale):

Nehrin güneyindeki Kolossai ve Laodikeia kentleri ile birlikte, Lykos Nehri (Çürüksu) vadisindeki önemli yerleşim merkezlerinden birini oluşturmaktadır. Hierapolis aslında Seleukoslar tarafından kurulmuştur. MÖ 190 yılında ise Pergamon Krallığı'nın eline geçerek Pergamon'un mitolojik kurucusu Telephos'un eşi Hiera'ya ithafen Hierapolis adını almıştır. Kent MÖ 133 yılında Roma egemenliğine girmiştir. MS 2.-3. yy.'larda en parlak dönemlerini yaşayan kent neokoros unvanını almıştır. Hierapolis, Roma İmparatoru Neron dönemindeki (MS 60) büyük depreme kadar, Hellenistik kentleşme ilkelerine bağlı kalarak özgün dokusunu sürdürmüştür. Deprem kuşağı üzerinde bulunan kent, Neron dönemi depreminden büyük zarar görmüş ve tamamen yenilenmiştir. Üst üste yaşadığı bu depremlerden sonra kent, tüm Hellenistik niteliğini kaybetmiş, tipik bir Roma kenti görünümünü almıştır. Hierapolis Roma döneminden sonra Bizans döneminde de çok önemli bir merkez olmuştur. Bu önem, MS. IV. yüzyıldan itibaren Hıristiyanlık merkezi olması (metropolis), MS. 80 yıllarında, Hz. İsa'nın havarilerinden olan, Aziz Philipin burada öldürülmesinden kaynaklanmaktadır.

FRONTINUS CADDESİ: Mimari özelliklerinden dolayı, kapı ile birlikte yapıldığı düşünülen 14 metre genişliğindeki bu cadde, kentin ana caddesini oluşturuyordu (MS 1 y.y.). Caddenin ortasından üstü monolit kapak taşları ile örtülü kanalizasyon sistemi geçmektedir. Caddenin her iki kenarında toplam uzunluğu 170 m olan dükkan, depo ve evler bulunmaktadır. Geç dönemde (5-6. yüzyıl) inşa edilmiş, caddeyi işgal eden bir dizi mekan yer alır, cadde düzeni bozularak caddenin genişliği 8 metreye indirilir.

AGORA: MS 60 yılında meydana gelen depremden sonra Frontinus Caddesi, ile doğudaki tepenin yamaçları arasında geniş bir alanda değişim sonucu Hierapolis Ticaret Agorası olarak düzenlenir. Bu alan, depremden önce, yerleşim dışında, nekropolis ve atölye olarak kullanılıyordu (yuvarlak planlı pişirme odaları olan keramik fırınlarını ve MÖ. 2.- MS 2. yy’a tarihlenen kabartmalı megara kaseleri bulunmuştur). MS 2. yüzyılda bu geniş alana, 170 metre genişliğinde 280 metre uzunluğundaki, Küçük Asya’nın en geniş agoralarından biri inşa edilir.

TİYATRO: Yunan Tiyatrosu tipinde yamaca yaslanmış, tüm cephesiyle birlikte korunabilen büyük bir yapıdır. İnşasına; 60 yılında olan büyük bir depremin ardından Flavius’lar döneminde 62 yılında başlanmıştır. Hadrian döneminde (117-137) inşa halindedir. Yapı Severuslar döneminde 206 yılında tamamlanmıştır.

Cavea'da 50 oturma sırası bulunur. Bu oturma sıraları 8 merdivenle 7 bölüme ayrılmıştır. Cavea’nın tam ortasından geçen Diozoma’ya her iki yandan tonozlu birer geçit ile (vomitoryum) girilir. Cavea’nın ortasında yer alan krallık locası ve orkestrayı çevreleyen 3.66 m yüksekliğindeki sahne ön duvarında 5 kapı ve altı niş bulunmakta, bunların önünde 10 adet sütun yer almaktadır. Mermer sütunların üzerleri istiridye kabuğu şeklinde motiflerle dekore edilmiştir. Sahnenin gerisinde arka duvarı süsleyen üst üste sıralanmış 3 sütun dizisinden, alttakiler sekizgen kaideler üzerinde yükselir ve yivsizdir.

Kabartmalar, stillerinden de anlaşılacağı üzere değişik dönemlerde farklı ustalar tarafından yapılmıştır. Özellikle mitolojik konuların işlendiği sahnelerde Helenistik dönem heykel sanatlarının etkilerini, kalabalık, hareketli ve canlı figürlerde görmek mümkündür. Bu figürlerde Bergama sanat ekolünün (Zeus Atları Kabartmaları) biraz etkileri görülmektedir. Sahne binasının kabartmalı frizlerle süslenmesi açısından tiyatro, Perge, Side ve Nyssa tiyatrolarıyla büyük bir benzerlik gösterir.

Cehennem Kapısı-Plutonium

PLUTONIUM: Ploutonion Kutsal Alanı (Cehennem Kapısı)’nda 2013 yılı kazı sezonunda gerçekleştirilen kazı çalışmaları neticesinde gün ışığına çıkartılan yapı kompleksi. Kazılar ünlü Pamukkale traverten havuzlarının oluşmasını sağlayan termal suların orijinal kaynağının gün ışığına çıkartılmasını ve ayrıca, yaklaşan küçük hayvanların ve kuşların ölmesine neden olan karbon anhidrid gazının çıktığı mağaranın etrafına kurulan kutsal alanın keşfedilmesini sağlamıştır. Antik dünya insanları burasının, Plouton ve karısı Persephone’ nin hüküm sürdüğü Cehennem’ in Girişi olduğuna inanıyorlar ve bu tanrılara mağaradan sızan karbon anhidrid gazıyla boğulan boğaları kurban ediyorlardı.

Mağara etrafına, Antik Dönem'de büyük bir turistik ziyaret mekânı olan ve MÖ 1. yy. ve MS 3. yy arasında inşa edilmiş olan bir kutsal alan yerleştirilmiştir. Bu kutsal alanın ziyaretçileri arasında, en ünlüleri olarak Cicero, İmparator Hadrian ve Caracalla, Filozof Damascius bulunmaktadır.

Kazılarda bulunan arkaik döneme ait parçalar ve Friglere ait tipik bir Kybele kabartması olan çift flüt çalan insan figürü, Hierapolis Antik Kenti'nin bilinen tarihini 300 yıl geriye götürmüştür. Bulunan bu eserler, şehir yokken Frig insanlarının bu mağaraya geldiğini, kentin M.Ö. 6. yüzyılda kutsal alan olarak ziyaret edildiğini gün yüzüne çıkarmıştır.

Laodikeia (Goncalı/Eskihisar):

Lykos'un (Çürüksu) sol kıyısı üzerinde kurulmuş olan Laodikeia, Strabon tarafından Phrygia Bölgesi'nin en büyük kentlerinden biri olarak anılmaktadır. Kentin adı MÖ 3. yy.'ın ortalarında Seleukos Kralı II. Antiokhos Teos'un yeniden kurduğu kente sonradan boşandığı eşi Laodike'nin ismini vermesinden gelmektedir. Kent aynı isimdeki diğer kentlerle karıştırılmaması için Laodikeia ad Lykum adını almıştır. MÖ 1. yy.'da Asia Eyaleti kentlerinden birisiydi. Kent bölgede yetiştirilen yumuşak ve kuzguni renkli yüne sahip koyunları ile ün yapmıştır. Nitekim bu yörede üretilmiş ve dış dünyaya pazarlanmış yünlere Laodikene adı veriliyordu.

Doğu Bizans Kapısı ve Kuleleri:

Kapı, Suriye Caddesi üzerinde olup M.S. 395-396 yılında İmparator Theodosius (378-395) ve Arcadius (395-408) tarafından alınan kararlar doğrultusunda kentin etrafı sur duvarlarıyla çevrilmiştir. Kapı ve kulelerde Roma İmparatorluk Dönemi'ne ait yapıların mimari blokları devşirme olarak kullanılmıştır.

Suriye Caddesi: Kent merkezinden doğuya Suriye Kapısı'na kadar uzanan ana cadde, toplam 900 m. uzunluğundadır. Kazı çalışmalarında caddenin, M.S. 494 yılı depremi ve M.S. 7. yy.'ın başında kentin terk edilişine kadar olan son kullanım aşamaları ortaya çıkartılmıştır. Cadde'nin ortasında kanalizasyon sistemi, iki yanında bir ya da iki basamakla yükseltilen portikler ve gerisindeki dükkân sıraları yer alır. Bu sistemde kuzeyde A Evi, Tapınak A, S. Severus Nymphaeumu, Kuzey (Kutsal) Agora'nın Batı, Merkezi ve Doğu Propylonları ve dükkan sıraları; güneyde ise dükkan sıraları ve Merkezi Agora bulunur.

Tapınak A: Korinth düzenindeki prostylos (4 burgu yivli sütunlu) planlı tapınak (27.75x13.60 m.), yüksek podyumlu traverten bloklardan yapılarak, üzeri mermer kaplanmıştır. Hippodomik sistemde tapınak derinlemesine iki ada üzerine inşa edilmiştir. Tanrıça Artemis, Tanrı Apollon ve İmparatorluk Kültüne adanmıştır. Antoninler Dönemi'nde (M.S. 2. yy.) yapılan tapınak, İmparator Diocletianus Dönemi'nde (M.S. 284-305) büyük çaplı tamirat geçirmiştir. Tapınak M.S. 4. yy. da Hıristiyanlığın resmî din olarak (Büyük Constantinus zamanı M.S. 306-337) kabul edilmesiyle birlikte yanında yer alan Laodikeia Kilisesi'nin dinî arşivi olarak kullanılmış, tüm antik kenti etkileyen M.S. 494 yılı depremiyle birlikte yıkılmıştır."

Merkezi Agora: Suriye Caddesi'nin güney yanında yer alan ve üç tarafı iki basamakla yükseltilen portiklerle çevrili olan Merkezi Agora, dikdörtgen (112x60 m.) planlıdır. Erken Bizans Dönemi'nde agora ortasına Korinth başlıklı bir anı sütunu yapılmıştır. Merkezi Agora, kentin en işlek yerinde ticari ve sosyal hayatın can damarını oluşturmuştur."

Kuzey (Kutsal) Agora: Suriye Caddesi'nin kuzeyinde Batı ve Kuzey Tiyatrolarının arasında yer alan etrafı portiklerle çevrili olan Kuzey (Kutsal) Agora, yaklaşık 265x128 m. olan dikdörtgen planlıdır. Bu alan İmparatorluk Dönemi'nde temenos, M.S. 4. yy.dan itibaren agora olarak kullanılmıştır. Agora'ya Suriye Caddesi'nden merkezi, doğu ve batı propylonlar olmak üzere üç anıtsal kapıdan girilmektedir. Agora içinde kuzey-güney yönünde batı portik ve doğu portik önüne yerleştirilen iki havuz yer alır. Havuzların sınırlandırdığı avlu içinde biri kentin dokuma tanrıçası Athena'ya adanmış olan Korinth Düzeninde, diğeri de kentin kurucu tanrısı Zeus'a adanmış olan İon Düzeninde iki tapınak ve altarlar yer almaktaydı."