Arkeoloji - Ders 1

Tarih öncesi "Yaşam Biçimleri" bütününde kültürel evrim

Beslenme/Ekonomi

Tüketici topluluklar (leş yiyiciler, avlanma, toplayıcılık, yoğun toplayıcılık)

Teknoloji

Taş Teknolojisi
Isı Teknolojisi
Maden Teknolojisi

Yaşam Biçimi

Göçer
Yerleşik

Kamp yerleri

Kalıcı yerleşmeler

Köy tarzı

Kentleşme

Sosyal Yapı

Küçük gruplar
Kabileler
Şeflikler
Devlet

Kültürel Evrimin Antropolojik Açıklama Şemaları

19. yy E. B. TYLOR ve L. H. MORGAN - İng. ve ABD antropolog (Biyoloji ve Jeoloji çıkışlı)

Savunulan görüş:

Biyolojik evrimde olduğu gibi kültürel evrimde de ilkelden gelişkine doğru bir gelişim çizgisinin savunulduğu görüş.

Basitten karmaşığa doğru bir gelişim.

Kültürel Evrimin Bütünsel Antropolojik Açıklama Şemaları

İnsanın ve kültürlerin ilkel yabanıllıktan yukarı doğru bir gelişim gösterdiği (Tylor)

Bu, dünyanın her yanında, özel durumlar hariç, bazı kurumların gelişiminin aynı olduğu:

Morgan aynı şemayı geliştirerek Yabanıllık, Barbarlık, Uygarlık.

Alt, Orta, Üst Yabanıllık ve

Alt, Orta, Üstt Barbarlık

Uygarlık

Basamaklı/çizgisel evrim (Morgan)

İnsanların ilk taş aletler kullandığı tarih öncesi bir döneme işaret eder.
Yaklaşık 2.5 milyon yıl süren Taş devri, yaklaşık 5000 yıl önce yakın doğudaki insanların metalle çalışmaya ve bronzdan alet ve silah yapmaya başlamasıyla sonra erer.
Taş Devri sırasında Homo sapiensler gezegeni ve Denisovalılar da Neandertaller dahil olmak üzere nesli tükenmiş bir dizi hominin akrabasıyla paylaştı.

Homo Habili-Alt Paleolitik

Homo Erectus-Alt Paleolitik

Homo Neanderthalensis-Orta Paleolitik

Homo Sapiens-Üst Paleolitik

Üst Paleolitik'te Homo Sapiens'in yaşadığı Ortam

Son buzul Würm, aradaki salınımlar

Fauna:

Soğuk zamanlarda mamut, yünlü gergedan, ren geyiği

ılıman zamanlarda ise yaban sığırı, atlar

Flora:

Soğuk zamanların florası tundralar,

Ilıman iklim florası ise huş ve iğne yapraklı ağaçlar

Homo Sapiens'in Yaşam Biçimi

Yeni bir alet yapma tekniği - dilgi

Alet yapan aletler

Birbirlerinden farklılık gösteren yerel işçilikler, çeşitlilik, sanatın ortaya çıkışı, zihinsel gelişme

İnsan eliyle yapılma barınakların yaygınlaşması

Belli faaliyetlerde, işlerde uzmanlaşma

Karmaşık, canlı, hareketli, bilişsel ve simgesel gelişim

Bir sonrak dönemin hazırlayıcısı nitelikte önemli gelişmeler

alet yapımında kullanılan hammaddenin çeşitliliğinde artış (taş, fil dişi, geyik boynuzu, kemik gibi)

hayvan dişleri ve deniz kabuklarının (süs eşyası olarak) kullanımı hayvan kemikleri-barınak yapımında

3 boyutlu küçük heykelciklerin yapılması

mağara duvarlarına gravür, alçak kabartmalar / tek ve çok renkli resimler bu resimlerin tinsel içerikleri

daha önceki dönemlerde karşılaşılan göreli evrenselliğin yerini yöresel/bölgesel işçiliklerin alması

yapılan/kullanılan aletleirn artık birbirlerine benzememeleri

Kısaca, değişik yörelerde yaşayan farklı grupların her birinin kendilerine özgü gereksinimlerine kendilerine özgü çözümler bulmaya başlaması alet endüstrisinde ve yaşam biçiminde çeşitlenme

Brassempouy Venüsü (Lady with the hood)

Fransa

M.Ö. 21000 civarı

mammoth ivory

Aslan Adam (lion man) Almanya

M.Ö. 40000

Mammoth ivory

He is the oldest known representation of a being that does not exist in physical form but symbolises ideas about the supernatural.

Almanyadaki Hohlenstein Mağarası'ndan ele geçen aslan adam biçimli "anthropozoomorfik" heykelcik gii eserler de göstermektedir ki Avrupa'daki inancın ortaya çıkışının ilk örnekleri belki de bu kültür içinde modellenmiştir.

Hohlenstein-Stadel'in Aslan Adamı olarak da adlandırılan Löwerumensch heykelciği, 1939 yılında Swabian lura UNESCO Dünya Mirası Alanı'ndaki Mağaralar ve Buzul Çağı Sanatı'nın bir parçası olan bir Alman mağarası olan Hohlenstein-Stadel'de keşfedilen tarih öncesi bir fildişi heykeldir.

Almanya'da keşfedilmesi ve sergilenmesi nedeniyle "aslan insan-adam" anlamına gelen Almanca adı Löwenmensch, en sık kullanılan isim.

Yaşının 35bin-41bin yıl arasında olduğu tespit edilen katmanın karbon tarihlemesi ile belirlenen bu heykel bilinen en eski sanatsal temsil örneklerinden biri ve şimdiye kadar keşfedilen en eski onaylanmış heykeldir.

Yaşı, onu üst paleolitik Çağ'ın arkeolojik Aurignacian kültürüyle ilişkilendirmektedir.

Zoomorfik sanatın bir örneği olan bu heykel, çakmaktaşından bir bıçak kullanılarak mamut fildişinden oyulmuştur. Sol kolda 7 adet paralel, enine, oyulmuş oyuk bulunmaktadır.

Venüs of Hohle Fels

M.Ö. 40bin-35bin

Almanya

mammoth ivory

Avrupanın bilinen en eski figüratif yontusu Almanya'daki Fels Mağarası'ndan ele geçmiştir. Augnacian'e bağlanan bu heykelcik teknik açıdan oldukça gelişkin bir örnektir.

Fels

Flute from Fels Cave

M.Ö. 35bin

Almanya

mammoth ivory

Fels Mağarası'ndaki bir diğer buluntu da yine Homo Sapiens'e bağlanan bir flüt enstrümandır. Flütün çapı 2.2 cm ve uzunluğu 22 cmdir. Bu enstrüman bugüne değin ele geçmiş olan en eski müzik aleti olarak tanımlanmıştır.

Üst paleolitik

17.000 - 10.000 Magdalenian

22.000 - 17.000 Solutrean

35.000 - 20.000 Chatelperronian/Gravettian

45.000 - 20.000 Aurignacian

Orta Paleolitik Musteryan

Alt Paleolitik Aşölyen

Çaytaşı aletler/Oldovan aletleri

Kültür

İnsanlar tarafından paylaşılan tüm üretimler

Materyal Kültür

İnsan tarafından oluşturulan/yaratılan tüm fiziksel nesneler

Materyal olmayan kültür

İnsan tarafından yaratılan, Tanrı tarafından yaratıldığına inanılan soyut, fiziksel olmayan olgular, yapılar, kavramlar

Aurignacien kültür

Bu kültür Avrupa'nın Yakındoğu'nun en erken Üst Paleolitik kültür evresidir. Adını Fransa-Haute-Garonne'deki Aurignac sığınağından alır.

Avrupa'da günümüzden 40 bin yıl öncesinde başlasa da Levant'da günümüzden 45 bin yıl öncesinde görülmeye başlar.

Yakındoğu'daki Augnacian endüstri geleneği Epipaleolitik dönemin başlangıcına (M.Ö. 20 bin) kadar devam etse de Avrupa'da bu durum biraz daha farklıdır.

Avrupa'da bu kültürün sona ermesi bölgeden bölgeye değişkenlik gösterse de günümüzden yaklaşık 28-26 bin yılları öncesine kadar devam eder.

Aurignacian bütünüyle Würm buzulunun ortası ve sonlarına doğru yaşanmış çok soğuk bir aşamayı temsil eder.

Aurignacian'ın dibi oyuk kemik uçları ve sanatsal objeleri ana karakteristiklerindendir. Bununla birlikte yontma taş endüstrisi kendisinden önceki endüstrilere oranla çok daha çeşitli ve gelişkindir. Örneğin Aurignacian ile birlikte yongalardan çok ince dilgi aletlerin yer aldığı buluntu toplulukları gelişim göstermiştir.

Kişisel süs eşyaları da bu kültür ile birlikte gelişim göstermiş ve çeşitlenmiştir. Dönemin şartlarına göre var olan tüm hammaddeleri işleyebilmek teknik ve aletler geliştirillmiştir. Sanatsal objeler arasında yontu tekniğinde işlenmiş hayvan figürinleri önemli bir yer tutar.

Topluluk içi kimlik göstergesi olarak düşünülen ve geyik boynuzlarından yapılan asalar da bu kültür içinde gelişim göstermiştir. Böylesi sofistike buluntuların bulunuyor olması araştırmacıların bu insanların modern insan oldukları yönünde düşünmelerine olanak sağlamıştır. Nitekim yerleşimlerden ele geçen fosil insan kemikleri de modern insanları işaret etmektedir.

Aurignacian'ın tipik yontma taş aletleri arasında düzeltici dilgi ve dilgicikler, sırtlı dilgi ve dilgicikler, dufour dilgicikler, taş kalemler, ince ön kazıyıcılar, omurgalı ön kazıyıcılar, kenar kazıyıcılar ve taş degiler gibi aletler yer almaktan öte "standartlaşırlar". Kemik ve boynuz ile fildişi işlemeciliği de bu kültür aşamasında standartlaşmaya başlamıştır.

Anadolu'da Aurignacian Karain Mağarası üst Paleolitik tabakalarından tanımlanmıştır. Bu tabakalardan kalın taşımalıklar üzerine omurgalı ön kazıyıcılar ve bu ön kazıyıcıların alın kısımlarının yapımları sırasında ortaya çıkan dufour dilgicikler bulunmuştur.

Karain'in söz konusu tabakaları, günümüzden 31bin yıl öncesine tarihlendirilmiştir. Benzer tip endüstriler Yakındoğu'nun çeşitli yerleşimlerinden de tespit edilmektedir. Boker Tachit ve Ksar Akil gibi yerleşimler bu türden endüstrilerin en tipik örneklerini barındırırlar. Yakındoğu'dan ele geçen tüm bu endüstriler "Yakındoğu Aurignacian'ı olarka adlandırılırlar.

Willendorf Venüsü

Avusturya

Kırmızı aşı boya ile renklendirilmiş, üst paleolitik figürin kireçtaşı heykelcik

M.Ö. 30bin-25bin,