Odysseus, kuzeybatı Yunanistan kıyılarının karşısında bulunan İthaka (Ithaka, İthake) adasında doğdu. Babasının adı Laertes’ti (Odysseia’da Odysseus’tan “Laertiades”, yani “Laertes’in oğlu” olarak da söz edilmektedir), annesinin adı ise Antikleia idi. Antikleia’nın, Laertes ile evlenmeden önce Sisyphos ile birlikte olduğu ve Odysseus’un bu birleşmeden doğduğu da söylenir.
Yeraltı dünyasında sonsuza kadar büyük bir kayayı bir tepenin en yüksek noktasına dek yuvarlamaya mahkûm edilmiş Korinthos kenti kralıdır.
Homeros’un aktardığına göre, Sisyphos hilekâr bir insan olmasıyla ün salmıştır. Özellikle, Zeus’un sırlarını — Zeus’un nehir tanrısı Asopos’un kızı Aegina’ya tecavüz ettiği zaman — ifşa ederek ona ihanet etmiştir. Bunun üzerine Zeus, Hades’ten Sisyphos’u cehennemde zincire vurmasını istemiştir.
Sisyphos, Thanatos’tan (ölüm tanrısı) kurnazca, zincirin nasıl çalıştığını görmek için zinciri kendi üzerinde denemesini istemiş; Thanatos kendini zincirleyince, Sisyphos zinciri iyice sıkılaştırmış ve ardından Hades’i tehdit etmiştir.
Bu durum kargaşaya yol açmış ve bu süre zarfında hiçbir insan ölememiştir. Rakipleri ölmediği için yaptığı savaşlardan keyif alamayan ve bu duruma oldukça sinirlenen Ares, duruma müdahale etmiş, Thanatos’u serbest bırakıp Sisyphos’u Tartarus’a göndermiştir.
Ancak Sisyphos, ölmeden önce karısına, kendisi öldüğü vakit âdet olduğu üzere kurban sunmamasını söylemiştir. Böylece Sisyphos, Yeraltı Dünyası’nda karısının onu ihmal ettiğinden yakınmış ve Persephone’yi, karısından görevlerini yerine getirmesini istemek için dünyaya dönmesine izin vermesi konusunda ikna etmiştir.
Sisyphos, Korinthos’a varınca geri dönmeyi reddetmiş ve sonunda Hermes tarafından Yeraltı Dünyası’na geri götürülmüştür.
Kurnazlığının cezası olarak Sisyphos, tanrılar tarafından büyük bir kayayı dik bir tepenin doruğuna yuvarlamaya mahkûm edilmiştir. Sisyphos, tam tepenin doruğuna ulaştığında kaya her zaman elinden kaçmakta ve Sisyphos her şeye yeniden başlamak zorunda kalmaktadır.
Odysseus'un gençliği, Akhilleus’unki gibi hekim Kheiron’un yanında geçti. Bir gün Odysseus, Hermes’in oğullarından biri ve hırsızların en ünlülerinden biri olan dedesi Autolykos’a konuk olarak gitti. Orada bir yaban domuzu avına katıldı ve bacağından yaralandı. İşte, Troia Savaşı sona erdikten sonra, bir 10 yıl daha türlü maceralar geçirerek İthaka’ya döndüğünde, dadısı Eurykleia tarafından yıkanırken Odysseus’un tanınmasını sağlayacak olan işaret bu yara izidir.
Odysseus, Troia Savaşı’na katılmadan önce İthaka tahtına çıktı ve kral oldu. Kral olunca bir eş seçmesi olayı oldu; hemen dünyanın en güzel kızı Helena’ya talip oldu. Ama güzel kızın taliplerinin çokluğundan ürkerek ondan vazgeçip, Helena’nın babasının kardeşi İkarios’un kızı Penelope’yi (Penelopeia) istedi.
Odysseus, Penelope kendisine verilirse kral Tyndareos’u düştüğü durumdan kurtaracağını, bulduğu çözümle kimsenin arasında kavga olmayacağı vaadinde bulundu: Kızı Helena’yı kocası olarak kendisi seçecek ama her kimi seçerse diğer tüm talipliler bunu sorun etmeyecek ve Helena’nın kendine seçeceği kocaya her zaman arka çıkmaya ant içecekti.
Helena, kocası olarak Agamemnon’un kardeşi Menelaos’u seçti. Herkes karara saygı duydu ve kabul etti.
Odysseus’un Penelope ile olan evliliğinden Telemakhos isminde bir erkek çocuğu oldu.
Ama bu çocuk daha kundaktayken, Helena’nın kaçırıldığı ve kocası Menelaos’un yardım istediği haberi geldi. Odysseus bu savaşa katılmamak için delirmiş taklidi bile yaptı. Ancak Palamedes bu yalanı açığa çıkardı.
Odysseus, kendisini almaya gelen askerleri kandırmak için tarlasına tohum yerine tuz ekiyor, sabana da öküz yerine kendisini koşuyordu. Ancak Palamedes, bebek Telemakhos’u alıp sabanın geçeceği yere koydu. Odysseus, oğluna zarar gelmemesi için sabanı onun üzerinden geçirince, delilik yalanı ortaya çıktı.
Çaresizce zırhını kuşandı, eşiyle vedalaşıp Agamemnon’un ordusunun bulunduğu Sparta’ya yürüdü.
Odysseus orduya katıldıktan sonra, kendisi gibi savaştan kaçan ve saklanan Akhilleus’un aranması görevi verildi. Yanına birkaç kişi alarak, Akhilleus’un saklanabileceği düşünülen yerleri ziyaret etti.
Akhilleus, Skyros Adası’nda Lykomedes’in sarayında saklanıyordu ve genç bir kız kılığına girmişti.
Bu, Odysseus’un Troia Savaşı’ndaki belki de en önemli görevidir çünkü kahinler, savaşın Akhilleus olmadan kazanılamayacağını söylemişlerdi.
Akhilleus’u savaşa kandırmak için ilan etmeye gelen elçiler. Soldan sağa: Aias, Odysseus, Akhilleus ve Phoenix (Phoiniks).
On yıl sürecek olan Troia Savaşı’nda Akhalı Odysseus, savaşı ordu komutanı, danışman, elçi ve arabulucu gibi görevler üstlendi. Savaş süresince evinden 10 yıl ayrı kaldı. Savaş bittikten sonra bir 10 yıl daha evine dönemedi; toplamda 20 yıl evinden ayrı kaldı.
Özellikle Athena ve Poseidon tarafından kendisine yüklenen türlü lanetler en sonunda Zeus tarafından kaldırıldı ve Odysseus sergüzeştine (macera) kavuşabildi.
Peki, Odysseus’un diğer Troia kahramanları gibi yurduna dönmesini geciktiren bu lanetler nelerdi?
Komutan Agamemnon, Menelaos ve Odysseus’un ısrarları sonucunda, istemeye istemeye kızı kurban etmesine onay verdi.
Odysseus’un üzerindeki ikinci lanet, Truva şehrinin ele geçirilemeyeceğinin anlaşılması üzerine, parlak zekasını kullanarak tahta at fikrini ileri sürmesiydi.
Odysseus’un başına musallat olan bu ikinci laneti bazı mitologlar şöyle yorumlar: Truva Savaşı’nda Odysseus, şehirdeki dehlizlerden gizlice girerek, şehri koruduğu düşünülen Athena’nın heykelini (Palladium) çalarak Agamemnon’a sunmuştur.
Odysseus ve Diomedes kılık değiştirip kente girerler. Helen, Odysseus’u tanır ancak kimseye haber vermez, hatta heykelin çalınmasına yardımcı olur.
Akhilleus’un yenilmezliğini pekiştiren Hephaistos’un yaptığı güçlü silahların kimde kalacağı konusunda Akha komutanları arasında bir kavga yaşandı. Halbuki Thetis, Akhilleus’tan sonraki en yaman savaşçı kimse onun almasını istemişti. O kişi Aias’tı ama Agamemnon ile Menelaos ne yapıp edip bu benzersiz silahları Odysseus’a verdiler.
Odysseus ile Aias silahlar için kavga etmeye başlar. İki kahraman arasında kalan Agamemnon, sonunda silahlar için oylama yapılmasına karar verir.
Ayrıca, Poseidon’un oğlu olan dev Kiklop Polyphemus’un tek gözünü kör etmesi de başlı başına bir lanettir.
Savaşa katılmama sebep olduğu ve oynadığı deli rolünü açıkladığı için Odysseus, Palamedes’e kin duyuyordu. Savaş sırasında Odysseus, Troialı bir tutukluya zorla bir mektup yazdırdı. Mektupta Palamedes’e teşekkür ediyor ve tutuklunun sona ermesi için yolladığı altınları alıp almadığını soruyordu. Odysseus tutukluyu öldürdü ve mektubu alarak Palamedes’in çadırına gitti. Bir miktar altını çadırının içinde toprağa gizlice gömdü. Mektubun bulunması ve Agamemnon’a götürülmesi işini de tezgahladı. Agamemnon mektubu okur okumaz Palamedes’in çadırını arattı. Altın bulununca da Palamedes vatan haini olarak taşlanarak öldürüldü.
Truva yakılıp yıkıldıktan sonra, Truva’dan bir filoya katılarak ayrılmayı tercih etmedi. Yola çıkış günü Agamemnon ile Menelaos arasında görüş ayrılığı vardı. Menelaos, Nestor ile birlikte denize açıldı. Odysseus ise arkalarından başka bir gemiyle onları izledi. Tenedos’ta onlardan ayrıldı ve Truva’ya geri döndü. Böylece, Menelaos’un gemisini takip etmek yerine Agamemnon’un filosuna katılmış oldu.
Odysseus, 12 gemisiyle çok güzel bir havada, uygun bir rüzgârda yurtlarına dönmek üzere denize açıldı. Açıldıktan bir süre sonra çıkan kuvvetli bir fırtına Odysseus'un gemileriyle Agamemnon'un gemilerini ayırdı. Odysseus'un filosunda, kendisinden sonraki 2. komutan olan Eurylochus, kayıkla giderlerken ilerideki bir şehri gördü ve şehri yağmalama fikrini söyledi. Fikir Odysseus tarafından kabul edildi ve Trakya'daki Kikonlar'ın ülkesinde karaya çıktılar.
Gelen savaşçılar gören halk şehri boşaltarak dağlara kaçtı. Herhangi bir koruması, kalesi ve sürüsü bulunmayan Ismaros (Ismara, Ismarus) kentine girip yağmaladılar, yakaladıkları halkını öldürdüler ve yalnız Apollon’un rahibi Maron’u sağ bıraktılar. Ondan 12 küp Ismaros şarabını armağan olarak aldılar. Yağma akşamı bitince Odysseus adamlarına derhal gemilerine binip denize açılmalarını söyledi. Adamlar ağız birliği ederek yemek yemeye ve zaten sarhoşlukla şarap içmeye başladılar. Hepsi sahilde uyuyup kalınca sabaha karşı, toplu olarak dağdan inen Kikon halkının saldırısına uğradılar. Truva Savaşı sırasında Truva’ya Balkanlar’dan yardım eden savaşçılarla birlikte Odysseus’un adamlarına saldırdılar. Odysseus acele olarak denize açılmak zorunda kaldı. Her gemiden 6 kişi kayıp verdiler.
Odysseus buradan ayrılıp güneye doğru yol aldı. Girit adasının kuzeyinden geçti. Peloponnesos yarımadasının ucuna varmak üzereyken sert bir poyraz fırtınası onları önce Kythera adasına attı. Buros: Lotüs yiyenlerin adasıydı.
Yerliler Odysseus’un arkadaşlarına lotüs denen bitkiden yedirmek istediler. Odysseus ise adamlarından gönüllü olan 3 tanesinin bundan yemesini emretti. Adamlar yiyip uyumaya başlayınca Odysseus bu bitkiyi yasakladı. Ama adamlar bir şekilde bu bitkiden yediler ve sonunda bu bitki onlara dönüş planlarını, dönüş isteklerini unutturdu. Odysseus uyuşmuş adamlarını zor kullanarak gemilere bindirdi ve kuzeye doğru yola devam ettiler. Adamlarını da kendilerine gelinceye kadar gemide bağlı tuttu. Çünkü adamlar sürekli olarak denize atlayıp adaya dönmek için yalvarıyorlardı.
Yolda keçilerle dolu bir adaya (Sicilya) çıktılar ve burada et kumanyası hazırladılar. Odysseus yanına 12 adamını alarak bu adanın az ötesinde bulunan Kykloplar yani Tepegözlerin yaşadığı bölgeye gitti. Buldukları büyük bir mağaraya girdiler. Akşam olunca Kyklop Polyphemus sürüsüyle birlikte mağarasına döndü. Sürüsünü gütme amacıyla yerden kopardığı kocaman bir çam ağacı da elindeydi. İçeri girer girmez davetsiz konukları fark etti ve girişte büyük bir kaya yerleştirdi. Sonra da yakalayabildiği Odysseus’un arkadaşlarını birer birer yemeye başladı. Odysseus, devi yanlarında getirdikleri İsmaros şarabını sulandırmadan vererek sarhoş etti. Şarabın karşılığında da dev ona söz verdi, en son Odysseus’u yiyecekti
Ama Polyphemus iyice sarhoş olup uyuyakalınca Odysseus, Polyphemus'un sürüsünü güderken kullandığı çam ağacını yontarak bir mızrak yaptı ve bunu arkadaşlarının da yardımıyla tek gözüne savurarak onu kör etti. Odysseus ve kalan adamları, mağaradaki sürünün arasına karışıp devin bacaklarının arasına saklandılar. Sabah olunca Polyphemus sürüyü dışarı çıkarmak için kocaman tağı mağaranın önünden çekti. Ama dışarı çıkan koyunları tek tek eliyle yokladı kör dev. Odysseus ve adamları koyunların altına saklanarak dışarı çıktılar ve gemilerine koştular.
Odyseus ve Idmoneus mağaradan koyunların altına saklanarak kaçıyor.
Kör Polyphemus, kıyıya gelerek sesin geldiği tarafa doğru olmak üzere Odysseus’un gemilerine büyük taşlar atmaya başladı. Kör olduğundan isabetli bir atış yapamadı ve bir yandan babası Poseidon’a Odysseus’u lanetlemesi için yalvardı. Diğer Kykloplar limandan soktukları kocaman taşları arkalarından denize attılar, ancak çok geç kalmışlardı. İlk çağdan beri Sicilya ile bir tutulan Tepegözlerin adasından, yel tanrısı Aiolos’un adasına gittiler.
Aiolos (Aeolus), bir ölümlü olduğu halde tanrılar ona rüzgârları kontrol etme gücü vermişlerdi. O yüzden kendisini tanrı gibi görüyordu. Aiolos, onları adası Aiolia’da kaldıkları bir ay boyunca çok iyi ağırladı ve Odysseus’un her gece anlattığı birbirinden ilginç hikâyelere bir karşılık vermek düşüncesiyle, içinde bütün rüzgârların saklı olduğu bir tulum hediye etti. Veda günü de arkalarından bir veda yeli salarak gemileri uğurladı.
