Arkeoloji - Son ders

Odysseus'un tulumun başında günlerce uyumadan nöbet tuttuğunu gören adamlar, aralarında konuşarak tulumda gizli bir hazine olduğuna karar verdiler. En sonunda Odysseus yorgunluğa yenilip uyuyakaldığında, Eurylochus tam Yunanistan kıyıları görünürken — yani yolculuklarının sonu bu kadar yakınken — tulumu aldı, diğerlerinin yanına götürdü ve hep birlikte usulca açtılar. Bütün yellerin bir anda serbest kalmasıyla çok korkunç bir fırtınanın esmesine sebep oldular.

Yunanistan kıyılarından sürüklenerek uzaklaşıp kayboldular ve gerisin geriye Aiolia Adası'nın açıklarına sürüklendiler. Aiolos Adası'na ikinci çıkışlarında ise sebep oldukları büyük tayfun nedeniyle kovalandılar. Çünkü halk, Poseidon'un öfkesinden korkuyordu. Odysseus'un filosu altı gün boyunca kürek çekerek, fırtınalı denizde daireler çize çize kuzey yönünde yol aldı. Sonunda Laistrygonların ülkesine vardılar.

İtalya’daki Telepylos adlı limana yaklaştığında, Odysseus kendi gemisini yarımay şeklindeki limanın dışındaki yüksek kayalıkların dibinde uygun bir yere bağlattı. Filonun geri kalanını ise limanın içine gönderdi ve kendisinin adamlarıyla birlikte patikadan yürüyerek geleceğini söyledi. Yolda ilerlerken karşılarına iri yapılı, uzun boylu genç bir kız çıktı. Kendisini buranın kralı Antiphates’in kızı olarak tanıttı ve onları krala götürmek için yolu göstereceğini söyledi. Kız, onları dev bir kadının yanına getirdi. Bu kadın, kral Antiphates’in karısıydı ve Antiphates gelir gelmez, Odysseus’un adamlarından en yakında duranı kaptığı gibi öldürüp yemeye başladı.

Odysseus ve diğer iki adam korkup kaçınca, Antiphates haykırarak yardım istedi. Bağırışı duyan binlerce erkek dev, Odysseus ve adamlarının peşine düştü. Yüksek tepelerden kopardıkları iri kayaları savurarak limanın içindeki tüm gemileri parçalayıp batırdılar. Denize atlayıp kaçmaya çalışanları da uzun mızraklarıyla balık gibi avladılar. Odysseus, kalan 52 adamıyla birlikte limanın dışındaki gemiye ulaşmayı başardı ve hemen yelkenleri açıp uzaklaştılar. Kuzeye doğru yol alıp Aiaie (Korsika) Adası’na çıktılar.

Laestrygonların Ülkesindeki Yamyamlar

Korsika, büyücü Kirke’nin (Circe) yaşadığı büyük bir adaydı. Odysseus’un, Güneş Tanrısı Helios ile Okeanos’un kızı Persis’ten doğma Kirke’nin yanında yaklaşık bir yıl kaldığı söylenir. Güzel bir kadın olan Kirke, çok güçlü bir büyücüydü. Odysseus’un karaya çıkardığı öncü grubu karşıladı ve onlara bir ziyafet düzenledi. İçirdikleri şarabın içine ilaç koyarak hepsini uyuttu, ardından da onları domuza çevirdi. İçlerinden sadece Eurylochus şaraptan içmemişti; bu sayede fırsatını bulup kaçtı ve durumu Odysseus’a yetişerek anlattı.

Odysseus, tam adamlarını kurtarmak için kıyıya atılacakken, Zeus’un emriyle Hermes gelerek Odysseus’a Kirke’nin büyülerinden uzak durmasını öğütledi. Odysseus ısrar edince, Hermes ona yalnızca kutsal ve seçilmiş rahiplerin elleriyle toplandığında etkili olan özel bir malu adlı ot verdi. Odysseus bu otu cebine koyarak Kirke’nin karşısına çıktı. Hermes, Odysseus’a Kirke’yi nasıl alt edeceğini öğretmişti: Kirke, Odysseus’a içinde uyuşturucu bulunan bir şarap içirmeye çalışacaktı. Ancak Odysseus, Hermes’in verdiği moly bitkisini içeceğe atarak büyünün etkisinden korunacak, ardından kılıcını çekip Kirke’ye saldıracak ve ona, kendisine ve arkadaşlarına zarar vermeyeceğine dair yemin ettirecekti.

Öyle de oldu. Kirke, Odysseus’un gücü karşısında etkilendi ve onu yatağına aldı. Odysseus, tayfası eski hâline dönene kadar Kirke’nin tüm tekliflerini geri çevirdi. Sonunda Kirke, boyun eğerek adamları tekrar insan hâline çevirdi. Odysseus’un Kirke’den Telegonos adında bir oğlu oldu. Bir yıl kadar burada kaldılar. Ancak Odysseus’un arkadaşları artık ona eve dönmesi gerektiğini hatırlatınca, Kirke buna — Zeus’tan korktuğu için — razı oldu. Fakat bir tavsiyesi vardı: Ölüler Ülkesi’ne (Hades) giderek, yol üzerindeki tehlikeler hakkında kahin Tiresias’ın ruhuna danışmaları gerekiyordu. Kahinin ruhundan gereken açıklamaları aldıktan sonra tekrar buraya döneceklerdi. Odysseus eğer bu yolculuğu yapmazsa, evine asla ulaşamayacaktı. Çünkü önlerinde bir tehlike daha vardı (Sirenler) ve bunu yalnızca Kirke biliyordu.

Odysseus, Kirke’nin teklifini kabul etti ve hemen yelken açıldı. Kurban kesmek için yanlarına birkaç koyun alıp, Hades’e akan Styx Nehri’nin Acheron kolunun kıyısına geldiler. Bu bataklıkların diğer tarafında Kerberos, yeraltı girişinin önünde nöbet tutuyordu. Karşıya geçmeleri mümkün olmadığından, yeraltındaki ölüleri bulundukları tarafa çekebilmek için koyunları Hades’e adayarak kestiler ve kanlarını topraktaki çukur bir yerde biriktirdiler. Kan kokusunu duyan birçok ruh gelip etraflarında dolaşmaya başladı. Odysseus’un beklediği kahin Tiresias ise ancak bir süre sonra ortaya çıktı.

Odysseus, diğer ruhları kılıcıyla kovaladı ve kahine evine nasıl döneceğini sordu. Tiresias ona iki seçenek olduğunu söyledi: Ya karayolu (Balkan Yarımadası) üzerinden Ren Nehri ağzını katedip, Istros (Tuna) Nehri yoluyla Karadeniz’e gidip boğazdaki çarpışan mavi kayalar (Symplegadlar) arasından geçerek ülkesine uzun yoldan dönecekti; ya da kısa yol olan Scylla-Charybdis geçidinden (Messina Boğazı) geçecekti. Odysseus, zaten çok fazla zaman kaybettiği için ikincisini seçti.

Tiresias, Odysseus’a Ölüler Ülkesi’nden ayrıldıktan sonra yemyeşil bir adaya varacaklarını ve orada otlayan Helios’un sığırlarına kesinlikle dokunmamaları gerektiğini öğütledi. Helios’un sığırlarını geçtikten sonra karşılarına dar ve bol anaforlu Scylla ile Charybdis geçidinin çıkacağını ve buradan nasıl geçeceklerini de anlattı. Boğazı tutan iki canavardan, suyun akıntısının nispeten daha az olduğu ve Scylla’nın bulunduğu kısma yönelmeleri gerektiğini söyledi. Tekneye küreklerle iyice hız verdikten sonra adamların korkarak saklanacaklarını ve teknenin hiç kürek çekilmeden, sessizce Scylla’nın bulunduğu yerden geçeceğini belirtti. Scylla, altı kafasıyla altı adamı alıp yemekle meşgulken, gemi boğazdan geçmiş olacaktı. Odysseus, bu uyarıyı duyunca Tiresias’ın söylediklerini adamlarına hiç söylememeye karar verdi.

Odysseus, Ölüler Ülkesi’nde fazla kalmaması gerektiğini düşünerek oradan ayrıldı ve tekrar gemisine döndü. Aiaie’ye (Korsika) ulaştı. Kirke, Odysseus ve adamlarının geri döndüklerini ve verdikleri sözü tuttuklarını görünce, yollarının üzerinde bulunan Sirenler Adası’ndan ve buradaki tehlikeden bahsetti. Kirke’ye göre hepsi kulakları balmumundan tıkaçlarla tıkamalı ve Sirenlerin içli şarkılarını hiç duymadan oradan geçmeliydiler. Ancak Kirke, Odysseus’a bir öneride bulundu: Eğer Odysseus merakına yenilip Sirenlerin büyüleyici şarkılarını duymak isterse, mutlaka kendisini geminin direğine bağlatmalıydı. Yoksa kimse bu şarkılara dayanamaz, denize atlar ve ada ya ulaşamazdı; bu yaratıklar tarafından öldürülüp yenilirdi.

Yola çıktıktan sonra, Kirke’nin bahsettiği yan kıyıda, yarı kadın yarı kuş şeklindeki Sirenlerin dayanılmaz şarkılarından korunmak amacıyla Odysseus’un adamları kulaklarını balmumundan yaptıkları tıkaçlarla tıkadılar. Odysseus ise kulaklarına hiçbir şey koymadı çünkü meraklıydı ve sürekli konuşulan bu Sirenlerin şarkılarını duymayı çok istiyordu. Bu yüzden kendisini geminin direğine bağlattı ve adamlarına tembih etti; ne kadar yalvarırsa yalvarsın, Sirenlerden uzaklaşana kadar kendisini çözmemelerini söyledi. Çok geçmeden Sirenlerin bulunduğu adanın önüne geldiler. Sirenlerin yürek parçalayan şarkılarını duyan Odysseus, beklendiği gibi adamlarına kendisini serbest bırakmaları için çok yalvardı. Odysseus debelendikçe adamları ipleri daha sıkı bağladılar. Böylece bu tehlikeli yerden geçip kurtuldular. Daha sonra Odysseus’un bağlarını çözdüler.

Daha sonra Sicilya ile İtalya arasındaki yüksek uçurumdan oluşan bir geçide (Messina Boğazı) geldiler. Denizin anaforsuz ve sakin olduğu uçurumun birinde, denizin yüksekçe bir mağarası vardı. Mağaranın içindeki Cratais’in kızı Scylla, yaklaşık 20 ayak uzunluğundaki ayaklarıyla mağaradan aşağı sallanıyordu. Altı kafası ise gelen gemileri görebilmek için her yöne bakacak şekildeydi. Suyu anaforlu ve yüksek akıntılı olan diğer tarafta, Poseidon’un oğlu Charybdis oturuyordu ve günde üç kez bu suya girip çıkarak akıntıyı oluşturuyordu. Odysseus, adamlarına kürek çekerek iyice hız vermelerini ve canavara yaklaştıklarında herkesin korkarak saklanmasını söyledi. Adamlar denileni yaptı fakat tekne Scylla’nın mağarasının altından geçerken, altı kafalı canavar uzanarak altı adamını kapıverdi.

Her bir adam birer birer yerken, tekne bu sefer anaforların bulunduğu karst tarafa yöneldi. Akıntının çektiği gemi Charybdis’e doğru yaklaştığı sırada Odysseus, ölü bir xxx denize atarak, kendisi de adamlar da denize atladılar. Ölü xxx tutunarak kurtuldular. Gemisini ise anafor vurdu. Teknesinden 6 kişiyi kurban vererek geçtikleri bu gecitten sonra, kalan adamlar Odysseus’tan kuşkulanmaya, söylenmeye başladılar, fakat Odysseus aldırış etmedi.

Daha sonra Güneş Tanrısı Helios'un beyaz ve kutsal sığırlarının otladığı Thrinakie (Thrinacia) adasına geldiler. Odysseus, adamlarına güvenmediğinden karaya çıkılmayacağını emretmişse de, Eurylochus Odysseus'un emrine karşı çıktı. Odysseus ise geri adım attı ve adamların karaya çıkmalarına izin verdi. Odysseus, adamlarına hem Kirke'den hem de Tiresias'tan daha önce aldığı öğüt uyarınca sığırlara kesinlikle dokunmamalarını söylemişti; ancak kavurma etleri tükenmişti ve geçitte arkadaşlarının bile bile kaybetmelerine sebep olan Odysseus'a kızgın tayfalar birkaç sığırı bilerek yakalayıp kestiler.

Sığırları gözetleyen Helios’un kızları Lampetia ve Phaethusa, durumu derhal babalarına bildirdi. Helios doğrudan Zeus’a gidip şikayet etti ve eğer adaleti sağlamazsa yeraltı dünyasını gündüz, dünyayı da gece yapacağını söyledi. Zeus bunun üzerine tam denize açılmak üzere olan Odysseus’un gemisine müthiş bir yel gönderdi. Gemi paramparça oldu, tayfaların hepsi boğuldu. Odysseus sağ kalmak için kırık yelken direğine tutundu. Scylla-Charybdis geçidini bir kez daha aştı. Bu sırada devamlı hayaller gördü. Gördüğü hayallerde ülkesini, Ithaca’yı ve kraliçesi, kâşifi Penelope’yi gördü. Dokuz gün daha denizde çalkalandıktan sonra peri Kalypsonun adasına (Tunus) konağı tükenmiş halde çıktı.

Odysseus tam yedi yılını Allasin kızı olan bu perinin yanında geçirdi. Kalipso (Calypso), Oggia Yarımadası’nda saltanat süren bir periydi ve Odysseus’u çok sevmişti. Ondan burada birlikte kalmalarını, Odysseus’un da kocası olmasını istedi. Eğer Odysseus bu teklifi kabul ederse, Kalipso onu ölümsüz yapacaktı. Ama bir tek şart vardı: Ona bağlı kalacak ve ülkeyi terk etmeyecekti. Kalipso, Odysseus’a sonsuz hayatı vaat etti ama Odysseus bu teklifi reddetti. Olayı Olympos’tan izleyen Athena ve Zeus, Hermes aracılığıyla bir emir gönderdi. Kalipso, Odysseus’u alıkoymaktan vazgeçecek ve hemen onu serbest bırakacaktı. Böylece, Hermes’in Zeus’tan getirdiği emirle Odysseus serbest kalıyordu.

Poseidon, oğullarından birisinin tek gözüni kör eden Odysseus’u tekrar denizde bir salda yolculuk ettiğini görünce, yarattığı birbirinden yüksek dalgalar ve fırtınayla onu neredeyse batırdı. Ama tanrıça Ino’dan yardım gören Odysseus, yüzerek dürüst ve iyi bir halk olan Phaecialıların adasına (Scheria Adası, Korfu) çıktı.

Phaecialı prensesi Nausikaa, sık sık yaptıkları gibi yine bir gün arkadaşlarıyla ırmak kıyısında top oynamaya gitti. O gün top ırmağın gerisindeki koruluğa düştü ve orada günlerce yüzmekten yorgun Odysseus’u gördüler.

Nausikaa, Odysseus’a âşık oldu ve onunla evlenmeyi istedi. Odysseus, prensese istemeyerek olumlu yanıt verdi. Daha sonra onun kocası olacağı vaadini vererek Nausikaa’yı sevgisi içinde bırakarak Alkinoos’a gitti. Kral karısı Arete’yi dışarı çıkardı. Yalnız kalınca da Odysseus her şeyi krala anlattı. Kim olduğunu, maceralarını, tek arzusunun yıllardır ayrı kaldığı ve sevdiği karısı Penelope’nin yaşadığı Ithaka’ya dönmesi gerektiğini söyledi. Kral anlattıklarını ilgiyle dinledi ve Odysseus’a hak verdi. Alkinoos o gece kızını yanına çağırdı ve her şeyi Nausikaa’ya bir bir anlattı.

Ertesi gün Phaecialı komutanlar sarayda Alkinoos’un huzurunda toplandılar ve Odysseus’tan serüvenlerini bir kez de onlara anlatmasını istediler. Komutanlar her şeyi ilgiyle dinlediler ve sonunda ona yardım ettiler. Kralın emriyle iyi yürekli Phaecialılar, gemilerinden biriyle gözyaşları içinde Odysseus’u Ithaka’ya, yurduna götürmek için yola çıktılar.

Odysseus’u üç defa bir rüzgârla denize açıldığını gören Poseidon kızarak Phaecialıların adasının her tarafını yüksek dağlarla çevirmesini istedi. Böylece denizcilikleriyle ünlü bu insanlar bir daha hiçbir yere sefer yapamayacaklar, dağların ortasında mahsur kalacaklardı. Poseidon tam istediğini yapmak için üç dişli vazosunu kaldırdığında Zeus ona müdahale etti ve cezayı kendisinin vereceğini söyledi. Poseidon buna razı oldu ve Zeus bir yıldırımla Odysseus’un içinde bulunduğu Ithaka yolundaki gemiyi taşa çevirdi. Gemi taşa dönüp olduğu yere mahsur kalınca, bereket denize döküldü. Diğerleri boğulurken Odysseus açıklara sürüklendi. Taşa dönen gemi bugün küçük bir kayalık şeklinde Korfu adasının açıklarında hâlâ görülebilmektedir.

Odysseus, günlerce denizde sürüklendikten sonra bitkin durumda kendisini Ithaka kıyısında buldu. Yanına gelen Athena, kocasına Penelope’nin başına gelenleri bir bir anlattı. Odysseus’un kimliğinin tanınmaması için değişmesini istedi ve onu çoban Eumaios’un yanına götürdü.

Çoban, Odysseus’u yaşlı bir dilenci kılığına soktu. Daha sonra Menelaos’un sarayına giden Athena, Odysseus’un biricik oğlu Telemakhos’a Ithaka’ya dönmesini söyledi. Telemakhos aceleyle Sparta’dan ayrılıp ülkesine döndü.

Telemakhos, çoban Eumaios’un kulübesinde karşılaştığı yaşlı dilencinin babası olduğunu anlamadı. Athena kısa bir süre için Odysseus’u normal şekline soktu. Baba ile oğul kucaklaşıp neler yapacaklarını kararlaştırdılar.

Ertesi gün saraya gittiğinde onu sadece köpeği Argos tanıdı. Sarayda bulunan adamlar yaşlı dilenciyle alay ettiler, onu itip kaktılar. Durumdan habersiz Penelope ona acıdı ve ayaklarını yıkaması için bir zamanlar Odysseus’un dadısı olan yaşlı Eurykleia’yı çağırdı.

Sütanne Odysseus’un ayaklarını yıkarken ayağının altında, ayağındaki yara izini gördü ve Odysseus’u tanıverdi. Odysseus yaşlı kadına sarıldı ve ona kimseye bundan bahsetmemesini tembihledi.

Odysseus, o ayrıldığından beri karısının kimseyle birlikte olmadığını ve sabırla onu beklediğini öğrenince, kılık değiştirerek Penelope’ye gitti ve ona şöyle dedi:

“Ben Odysseus’un arkadaşıyım. Kendisi daha sonra buraya gelecek. Talipleri oyalamak için bir oyun tertiplemenizi istedi. Odysseus’un yayına her kim kiriş takıp, 12 sıra çatılmış balta bayraklarının arasından oku atıp geçirebilirse Penelope ile evlenebilecek.”

Bu yay, Apollon’un yaylarından birisiydi ve Truva Savaşı’ndan önce Apollon bu yayı Odysseus’a hediye etmişti. Apollon, yayının nasıl eğilerek kirişin geçireleceğini de göstermişti. Odysseus kendisinden başka hiç kimsenin bunu yapamayacağını biliyordu.

Sabırsız talipler teker teker yayı eğerek kirişi ucuna takmayı denediler. Hiçbirisi bunu başaramayınca, kenardan onları izleyen dilenci kılığına girmiş Odysseus yayı alarak bacaklarının arasına aldı ve vücuduyla abanarak kirişi taktı, oku atarak 12 balta başının arasından geçirdi.

Arkasından Athena sihri bozarak Odysseus’un gerçek yüzünü herkese gösterdi.

Odysseus, taliplerin o şaşkınlığı arasında geniş salondaki tüm kapıların hizmetçilerini kapattırdı, tüm talipleri öldürdü. Arkasından da Telemakhos, taliplere hizmet eden tüm kaçak hizmetçileri öldürdü.

Penelope, bu yaşlı adamın hâlâ kocası olduğuna inanmıyordu. Bunu test etmek için eskiden yattıkları yatakların salona taşınması emrini verince Odysseus çok kızdı. Çünkü yatak odalarındaki yatakların bir tarafı canlı bir zeytin ağacından destek alıyordu. Bunu bilen sadece Penelope ve Odysseus olduğundan, Penelope kızgın kocasını yatıştırdı ve onun gerçekten Odysseus olduğuna artık inandığını söyledi.

Taliplerden Antinous’un babası Eupeithes, Odysseus’u sonradan öldürmek ve tahta geçmek istedi ise de, Odysseus’un babası Leartes Eupeithes’i öldürdü. Athena, Odysseus’un yaşamının barış içinde geçmesini, onun yaşlanarak yavaş yavaş mutlu bir şekilde ölmesini istediğinden, ölen tüm taliplerin ailelerinin intikam almamalarını da uyardı.

Odysseus, Ithaka kralı olarak uzun yaşadı ve eceliyle öldü.