Güney Batı Asya / Yakındoğu
Mezolitik/Epipaleolitik sonrası
Neolitik başı
Yerleşme
İlk üretime geçiş (tarım ve hayvan evcilleştirme)
Tarımcı/hayvancı, çiftçi köy yerleşmeleri
Öncü kentler
Kentleşme
olmak üzere tematik konular ve bunlarla ilgili kuramlar
Yerleşiklik - Temel sorular
Yerleşikliği nasıl tanımlıyoruz?
Yerleşiklikte belirleyici olan nedir?
Yerleşikliğe geçişte rol oynayan öncü koşullar
Yerleşikliğin belirtileri - göstergeleri
Bu geri dönülmez kararın sonuçları
İkilemler
Yerleşiklik,
insan topluluklarının belli bir yerde toprağa uzun süreli yerleşmeleri (sedentism) göçer topluluklarının hareketliliğinin azalması.
Önemli bir dönüm noktası
İnsan-doğa: yeni teknolojiler
İnsan-insan: yeni ilişkiler, kavramlar
Tarımın rolü
Nüfusun rolü
Cevaplar
- Yerleşikliği nasıl tanımlıyoruz?
Bir topluluğun hiç değilse bir bölümünün bir yerde tüm yıl boyu kalması.
Yerleşikliğin sanki bir topluluğun pili bitmiş gibi giderek daha az hareket ederek aynı yerde yaşamaya başlaması.
Eleştiri: Yerleşiklik süreci çok yönlüdür, tek bir boyutla tanımlanamaz, yalnızca bir bölgede uzun süreli oturma anlamına gelmez. (Kelly)
- Yerleşiklikte belirleyici olan nedir?
Yerleşiklilik, genelde ekonomi (tarım ve hayvancılık) ile açıklanır. İkisi arasında güçlü ilişki olduğu gerçektir ancak ekonomi tümüyle ve tek belirleyici değildir.
Çevresel şartlar
Nüfus
Davranışlar/kararlar
Yerleşik bir toplumun yaşamını toplayıcılıkla sürdürdüğü, bazı yerleşik topluluklarda henüz üretime geçilmediği örnekler...
- Yerleşikliğe geçişte rol oynayan öncü koşullar
Çevresel koşullar
Pleistosen'den Holosen'e geçildikten sonra soğuk ve kuru hava daha yağışlı ve ılık bir hale geldi. Ancak arada soğuk/kuru dönemler de var. (Younger Dryas - G.Ö. 12.900-11.500)
Bir çevrenin çok fazla bitki ve hayvan türü bulundurmasının insanlar için çekici/davetkar olması orada yerleşimi sağlayabilir
Özellikle 2 farklı ekolojik sistem arasındaki geçiş alanları (örn. yüksek-alçak bölgeler arası, orman-otluk bölge sınırı, suluk alanlar, ırmak kıyıları) yerleşikliğin başlangıcıyla yakından ilişkili.
Kaynaklarda azalmanın yeni yaşam biçimleirnin benimsenmesinde itici/etkili olacağı.
Kıtlık zamanlarında insanların yeni kaynaklara yönelmesi
Yeni teknolojiler keşfetme zorunluluğu: yeni teknolojilerle artan kaynak kullanımının artması yerleşiklikle sonuçlanması
İnsanların gözlem sonucu seçici avlanma ve seçerek bitki/tohum toplama bilgilerine erişmiş olmaları kendilerine en avantajlı olacak özelliklteki bölgeleri seçmeye başlamaları...
Nüfus
Toplulukarın nüfuslarının artması da yerleşikliğe geçişi tetikleyen unsurlardan biri olarak gösterilir. (Boserup)
Nüfus yoğunlupu arttıkça kaynak paylaşımı zorlaştı ya da çevresel kaynaklar üzerinde tüketici baskısı arttı.
Bununla baş edebilmek için yeni kaynaklar üretmek üzere, bunların kontrolü için yerleşik yaşama geçiş kararı.
Davranış/Akıl
İnsanların düşünsel dünyalarında (ideolojilerinde) bir farklılaşma. Bazı araştırmacılara göre (Bendec, Cauvin gibi), toplulukla bir iç değişim, sosyal yapılarında farklılaşma olmaksızın yerleşiklik gibi bir karar çok zor.
Örneğin, uzun vadede kullanılacak kaynakları biriktirme fikri/kararı olmaksızın yerleşik yaşam oluşamaz.
İçsel faktörler çevre koşulları kadar önemli olabilir. Karar verici bir mekanizma!
- Yerleşikliğin belirtileri/göstergeleri/yansımaları
İnsanların evleri ve ambarları olduğundan onları "yerleşik" olarak tanımlayabilir miyiz?
Arkeologlar, bir yerleşme kalıntısına baktıklarında evler ve ambarlar/depo yerleri mevcut ise o yerleşmenin yerleşik toplumlara ait olduğu söylenebilir mi?
Mimari: iyi/sağlam inşa edilmişevler ve ambarlar
Buluntular: araç gereçler, ağır malzemeler örneğin öğütme taşları, bunların yerleşim içindeki dağılım ve sayıları
Evsel hayvanlar (commensal animals): yerleşik oranıyla paralellik gösterir
Çöp birikimi
Yerleşmeler hayvanlar için sürekli yiyecek temini ve yavrularına barınak ve üreme yeri için risksiz, tehlikesiz, rekabetsiz ortam sağladıkları nedeniyle...
Yerleşimin boyutu ve sürekliliği bu tür ev hayvanlarının sayısını doğrudan etkiler. Ev faresi, kara fare, kahverengi fare, ev serçesi, kaya güvercini...
Köpek, ev hayvanı olarak evcil köpek
Diğer hayvan kalıntıları (çok kesin olmasa da) uzun/kısa zamanlı yerleşiklik göstergeleri
Hayvan kemikleri incelenrek (yoğunluklarına bağl olarak) yıl boyu mu mevsimsel mi yerleşildiği; aynı şekilde mevsilmsel kuşların bulunuşu da buna ışık tutar.
Gazellerin, ceylanların kitlesel avları (göçer) Mart-Nisan aylarında...Mevsime işaret.
Mimari
Evlerin kalıcı ve uzun vadeli yapılmış olmaları sürekli yerleşiklik için önemli bir kıstas, gösterge.
Evi daha iyi yapmak için önemli bir zaman ve enerji harcanıyor ki bu da uzun vadeli yerleşime işaret.
Ancak bunun yeterli kıstas sayılmadığı örnekler: Nedeni, mağaraların (üst paleolitik'ten sonra) yeniden uzun süreki olarak yerleşim yeri olarak kullanıldığı örnekler...
Yerleşimin planlanmış oluşu
Yerleşmenin boyutları-kalıcılığı/uzun süreli yerleşmelere ilişkin ipuçları
Evlerin boyutları
İç bölmelerinin sayısı
Ev içindeki mimari ögeler de yerleşik bir yaşamın göstergeleri arasındadır.
Toplu kullanıma işaret eden yapılar/topluluğun ortak kullanım yapıları
Ev özelliği göstermeyen yapılar: teras duvarları, çevre duvarları, yollar
Mekanların kullanım yoğunluğu ve içinde gerçekleştirilen aktivitelerin çişitliliği
Evlerle birlikte çöplükler, biirikim miktarı (accumulation debris)
Bitki kalıntıları:
Yerleşimdeki kömürleşmiş bitkilerden, polenlerden ya da dışkılardan elde edilen kalıntılar, mevsimlere işaret edebilir.
Zorluk
tahıllar/hem tohumlar gibi uzun süre saklanabilen bitkilerin yenme mevsimini saptamak
böğürtlen gibi taze yenen ve depolanamayaacak özelliğe sahip, anında tüketilmesi zorunlu meyve, bitkiler
- Geri dönülmez Kararın sonuçları
Yerleşiklik, insanın kültürel evrimindeki "gelişim"lerden biri olarak kabul edilir.
Alternatif görüş: yerleşikliğin insanlar için "zor" bir düzen olduğu
Bu, yerleşiklik sonrası ortaya çıkan yeni yaşam biçiminin sonuçları doğrultusunda yapılan bir yorum...
Yerleşikliğin getirdiği olumsuz koşullar
Yerleşiklik sonrası
nüfus yoğunluğunun artışı
bir arada oturan nsanlar arasında artan sürtüşmeler
parazitlerin birikiminin neden olduğu hastalıklar
sınırlı beslenmeden ya da artan nüfus baskısından dolayı kötü beslenme
iklimsel iniş-çıkışların ürüne/kaynaklara etkisi, kıtlık